Banka Teminat Mektubu Türleri

Banka teminat mektuplarının sınıflandırması birkaç yönden yapılabililmektedir.

I – Banka Teminat Metuplarının Vadeleri Yönünden Sınıflandırılması

Teminat mektupları vade yönünden vadeli ve vadesiz olmak üzere ikiye ayrılır.

1) Vadesiz Teminat Mektupları

Belli bir geçerlilik süresi kaydı taşımayan teminat mektupları vadesizdir. Vadesiz teminat mektupları verilmemesi esas olmakla beraber, özellikle 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu kapsamındaki teminat mektuplarının vadesiz olarak düzenlenmesi gereklidir.

Vadesiz teminat mektupları da Borçlar Kanunu nun ilgili hükümleri gereğince 10 yıllık zamanaşımına tabidir. Bu süre borç senedinin tanzim tarihi değil, alacağın muaccel olduğu tarihtir.(Borçlar Kanunu madde 128)

Söz konusu süre teminat mektubu konusunu içeren işin hangi tarihte bitirileceği taahhüt edilmişse o tarihten itibaren işler ve 10 yıl geçmiş ise teminat mektuptan zamanaşımına uğrayacağı için re’sen iptal edilirler.

Verildiği tarih üzerinden uzun bir süre geçmiş olduğu halde iade edilmeyen ve mektubun iadesi ve kornisyonların ödenmesi yolundaki talepleri yerine getirmeyen müşterilere ait vadesiz teminat mektuplarının muhataplarından teminat mektubuyla ilgili işin, şartnamesine göre hangi tarihle bitirilmesi gerektiğinin sorulması ve öğrenilecek tarih üzerinden 10 yıl geçmiş ise, bu gibi teminat mektuplarının re’sen iptali yoluna gidilmesi.

2) Vadeli Teminat Mektupları

Bilindiği gibi banka teminat mektupları I969 yılında bir Yargıtay İçtihadı Birleştirme Kararı ile garanti sözleşmesi olarak kabul edilmiştir. Banka teminat mektuplarının garanti sözleşmesi olarak kabulü, bankaların vadeli teminat mektuplarından ötürü sorumluluklarının ne kadar süre ile devam edeceği sorununu ortaya çıkarmıştır. Sonunda Yargıtay, riskin vade içinde ortaya çıkması koşuluyla bankaların vadeden sonra da zamanaşımı süresi olan on yıl içinde sorumlu olacağına karar vermiştir. Banka teminat mektuplarını garanti sözleşmesi sayan Yargıtay kararı, vadeden sonra ilk talepte kayıtsız şartsız ödemeyi öngörmemekte, muhatabın vadeden sonra tazmin talebinde bulunabilmesi için garanti edilen riskin vade içinde doğduğunu kanıtlamasını şart koşmaktadır.

Bu karar ile bankaların riski artmış olmaktadır. Ancak I0 Temmuz I981 gün ve 17196 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan 2486 numaralı Borçlar Kanunu nun 110 maddesine bir fıkra eklenmesine ilişkin Kanunun I. maddesiyle, konuya yasama yoluyla bir çözüm getirilmiştir.

11. Maddeye eklenen fıkra:

“Muayyen bir müddet için yapılan taahhütlerde, müddetin bitimine kadar, taahhüt edene yazılı olarak başvurulmaması halinde taahhüdün hükümsüz olacağına dair sözleşme muteberdir.”

Vadeli teminat mektuplarında vadenin sonuna kadar muhatapça yazılı tazmin talebinde bulunulmaması halinde vadenin sona ermesiyle bu mektuplar geçersiz hale geleceklerinden, bu durum muhataba hemen bildirilerek mektubun iadesi istenir ve mrktup iade edilmese bile iade edilerek vadeden sonra artık komisyon alınmaz.

II – Devlet İhale Kanunu Kapsamında Verilen Teminat Mektuplarının Sınflandırması

Devlet ihaleleri nedeniyle en çok düzenlenen teminat mektubu türleri geçici, kesin ve avans teminat mek¬tuplarıdır. Ancak bunların yanında çok değişik teminat mektupları da verilmektedir. Uygulamada bu mektup türlerine yeterince dikkat edilmemesi, ilk talepte derhal ödeneceği inancı içinde teminat mektubu ile hangi rizikonun yüklenildiğinin üzerinde durulmaması, örneğin serbest konulu teminat mektupları için sık sık kesin teminat mektubu metninin kullanılması veya herhangi bir ihale söz konusu olmadığı halde devlet ihalelerinde resmi makamlara hitaben verilen ve yapılan ihaleden söz eden mektupların verilmesi pek çok hukuki soruna neden olmaktadır.

A- GEÇİCİ TEMİNAT MEKTUPLARI

Geçici teminat mektupları bir ihaleye katılmak için, ihale makamına hitaben verilmektedir. Geçici teminat mektubu ile genellikle iki husus birlikte -lehtarın, üzerinde kaldığı takdirde ihale ile ilgili sözleşmeyi imzalıyacağı ve kesin teminat mektubunu vereceği- garanti edilmektedir.

Lehtar ihale üzerine kaldığı halde sözleşmeyi imzalamazsa veya sözleşmeyi imzalasa dahi kesin teminat mektubu vermezse, muhatap ihale makamı, geçici teminatın paraya çevrilmesini garanti veren bankadan talep edebilir. Buna karşılık geçici teminat mektubu kesin teminat mektubunun yerini alamaz. Muhatap sözleşmeyi imzalıyan, ancak kesin teminat vermiyen lehtara işi yaptırırsa geçici teminat mektubu geçerliliğini yitirir. Diğer bir deyişle lehtar işi sözleşmeye uygun yapmazsa, muhatap geçici teminat mektubunun paraya çevrilmesini istiyemez, taahhüdün gereği gibi yapılmaması riski, ancak kesin bir teminat mektubu ile karşılanabilir3.

B- KESİN TEMİNAT MEKTUPLARI

Kesin teminat mektubunun konusu, lehtarın mektupta belirlenen yükümlülüğünü yerine getireceğini garanti etme şeklinde belirmektedir. Yükümlülüğün kısmen veya tamamen yerine getirilmemesi halinde bankanın tazmin borcu doğmaktadır. 2886 sayılı Devlet İhale Kanununa göre “Taahhüdün sözleşme ve şartname hükümlerine uygun olarak yerine getirilmesini sağlamak amacıyla, sözleşme yapılmasından önce müteahhit veya müşteriden ihale bedeli üzerinden hesaplanmak suretiyle % 6 oranında kesin teminat alınır” (Md. 54).

C- AVANS TEMİNAT MEKTUPLARI

Avans teminat mektuplarının konusu, müteahhitlere veya imalatçıya verilecek avansları bir bankanın garanti etmesi ile ilgilidir. Müteahhit sözleşme hükümlerine uygun olarak
taahhütlerini yerine getirdikçe, avans istihkaklarından mahsup edilmek suretiyle geri alınır, özellikle resmi dairelere hitaben verilen avans teminat mektupları metninde genellikle, kesin teminat mektubuna benzer şekilde “müteahhidin sözleşme şartlarına aykırı davrandığı, kısmen veya tamamen taahhüdünü yerine getirmediği” takdirde bankanın ödeme yükümlülüğü yer almakta ise de, bu ibarelere rağmen bu tür mektuplar verilen avanslarla ilgili olup kesin teminat mektubu yerine kullanılamazlar. Yargıtay’ın belirttiği gibi “Avans teminat mektupları nitelikleri itibariyle, kati teminat mektupları gibi akdin icrasını değil, borç olarak verilen bir miktar paranın iadesinin temini için verilir”. Örneğin müteahhide ödenen avans, istihkaklarından mahsup suretiyle tamamen geri alınmışsa, garanti edilen riziko son bulmuştur ve mektubun iadesi gerekir. 2886 sayılı yasada -26. maddede- geçici ve kesin teminat mektuplarına değinilmiş, buna karşılık avans teminat mektupları 27. maddede sadece resmi daire limiti açısından gözönünde tutulmuştur. Resmi daireler avansı, 1050 sayılı Muhasebei Umumiye Kanunu’nun 3489 sayılı Kanunla değişik 83. maddesinin B fıkrasının (a) bendine göre ödemektedirler. Bu madde aynen “Taahhüt tutamın üçte birine kadar Bakanlar Kurulunca kararlaştırılan oranlarda, hizmet yerine getirildikçe mahsubu yapılmak üzere müteahhitlere teminat karşılığı bütçe dışı avans verilebilir. Bu avansların verilebilmesi sözleşmelerde öngörülmüş olması koşuluna bağlıdır şeklindedir.

Uygulamada, fazla komisyon ödenmemesi için avans teminat inektuplarının küçük miktarda birkaç mektuba bölünmesine de rastlanmaktadır. Aynı şekilde müteahhide verilen avans mahsup edildikçe, teminat mektubunun bir kısmının muhatapça serbest bırakılması da yaygındır.

D- MAHKEMELERE VEYA İCRA DAİRELERİNE HİTABEN VERİLEN TEMİNAT MEKTUPLARI

Bu tür mektuplar yürütmenin durdurulması, ihtiyati tedbir konulması, ihtiyati tedbirin -veya haczin- kaldırılması, icraya taahhütte bulunulması, yurt dışında bir kişinin Türkiye’de dava açması ve diğer konularda mahkemelere ve icra dairelerine hitaben verilmektedir.

E- VERGİ DAİRELERİNE HİTABEN VERİLEN TEMİNA T MEKTUPLARI

Tarhedilen vergi ve cezalarına itiraz edilmesi veya verginin takside bağlanmasını sağlama amacı ile verilmektedir.

F- GÜMRÜKLERE HİTABEN VERİLEN TEMİNAT MEKTUPLARI

Bunlar vergi ve resimlerin ve bunlann cezalarının banka tarafından garanti edilmesi şeklindedir.

G- SERBEST KONULU TEMİNAT MEKTUPLARI

Teminat mektupları yukanda belirlenenler dışında her konuda resmi dairelere, özel ve tüzel kişilere hitaben verilebilmektedir.

Örneğin spor toto, tekel, çimento, lastik, akaryakıt, likit petrol gazı, pul bayiliği ve acentelik için teminat mektubu istendiği gibi İstanbul Menkul Kıymetler Borsası da teminat mektubu talep etmektedir.

Teminat mektubu çeşitleri konuları ve hitaben düzenlendikleri kuruma göre farklılık gösterir. Tüm teminat mektuplarını vermeden önce Bankalar öncelikle ilgili firma için araştırma yaparak kredi için gerekli şartların sağlanıp sağlanmadığını araştırılar. Kredi notu yeterli olan şirket veya kişiye kredi sözleşmesi imzalattıktan sonra uygun teminat mektubunu muhatap idareye teslim edililir.