İçindekiler
Borsa devre kesici kavramı, nasıl uygulandığı ve kapsamakta olduğu tüm özellikler pek çok kişi tarafından merak ediliyor.
Borsa devre kesici nedir noktasını kısa açıklamak gerekirse: BİST Hisse Senedi Piyasası (hisse senetleri) tipik olarak, sabah 10:00 ile akşam 18:00 arasında çok fiyatlı sürekli müzayede formatındaki emirleri eşleştirir. Fiyatlar sürekli müzayede süreciyle birlikte belirlenirken, siparişler fiyat ve zaman önceliği kurallarına göre sıralanır ve fiyatlandırma için birbirleriyle karşılaştırılır.
Kesintisiz çok fiyatlı ihale sürekli çok fiyatlı işlem yöntemi ile işlem yapılırken, belirli bir referans değer kullanılarak hesaplanan fiyat değişikliğinin Borsa İstanbul sistemi tarafından belirlenen eşiğe (fiyat) ulaşması veya aşması durumunda geçici olarak durdurulur. İlgili sermaye piyasası araçlarının alım satımı için ilgili sermaye araçları (standart fiyatlandırma yöntemi uygulanarak) emir talep aşamasına taşınır. Herhangi bir sermaye piyasası aracının alım satımını geçici olarak askıya alma işlemi, devre kesici uygulaması olarak bilinir.
Devre Kesici Uygulaması
Sermaye piyasası araçlarının alım satımı, belirli referans değerler kullanılarak hesaplanan fiyat hareketlerinin borsa tarafından belirlenen eşiklere (fiyat) tabi olduğu seansın sürekli alım satım kısmında çoklu fiyatlama yöntemi kullanılarak gerçekleştirilir. İlgili sermaye piyasası aracı geçici olarak emir girişine getirilir.
Fiyatlar, ilgili sermaye piyasası araçları için standart fiyatlama yöntemleri kullanılarak belirlenir. Tek fiyatlama yöntemine ilişkin süreç tamamlandıktan sonra ilgili sermaye piyasası aracının alım satımı seansın sürekli alım satım ayağına aktarılarak çoklu fiyatlama yöntemiyle alım satıma devam edilir. Devre kesiciler, yalnızca oturumun sürekli mod kısmında çalışır. Devre kesici uygulamaları, pazara bağlı olarak farklı yüzdelerde farklı DC oturum süreleri kullanır.
Normal işlem belirli fiyat limiti dahilinde devam edecek ancak bu fiyat limitlerinin üzerinde işlem yapan emirler iptal edilecek, bu limitlerin dışında hiçbir şekilde işlem yapılmasına izin verilmeyecek ve devre kesici devreye girecektir. Duruma göre kalan emir de iptal edilecektir.
Devre Kesici Ne Zaman Uygulanır? Devre Kesici Süresi Nedir?
30 Kasım 2015 tarihinde BISTECH’e geçişle birlikte Otomatik Oturum Durdurma Sistemi’nin (OSDS) kullanımdan kaldırılması sonucunda, Borsa İstanbul’da OSDS yerine devre kesici sistemi uygulamaya alınmıştır.
O zamandan beri, borsa devre kesici süresi zaman zaman değişti. Mevcut düzenlemelere göre, tüm BIST gerilimleri için devre kesici açma oranı sadece %5 daha düşüktür. Borsa devre kesici kaç dk noktası ile birlikte devre kesiciden sonra sipariş teslim alma süresi 15 dakika ve eşleştirme süresi 2 dakikadır. Elbette burada açıklanan sistemin oranları ve süresi ile ilgili detaylar Borsa İstanbul’un kararı ile her an değişebilir.
Birim fiyat yönteminde, emir toplama süresi boyunca sadece işlem dışı emirler toplanır ve toplanan emirler, belirlenen bu emir toplama süresinden sonra eşleştirilir. Oyunun sonunda ticaret, en yüksek ticaret değerine sahip fiyattan gerçekleşecektir. Tek fiyat yöntemiyle fiyatlanan seanslar, yatırımcılar arasında “kör seans” olarak da bilinir.
Devre Kesici Nasıl Uygulanır?
Devre kesici uygulaması, ticareti geçici olarak askıya alarak yatırımcılara piyasayı anlamaları ve bilgilere erişmeleri için zaman tanır. Bu şekilde aşırı dalgalanmaların önüne geçilmeye çalışılır. Devre kesicili bir sermaye piyasası ürünü pek çok değişikliğe uğrar. Belirli bir referans değer kullanılarak hesaplanan bir işlemin fiyat değişikliğinin borsa tarafından belirlenen bir eşiğe veya anahtar rakama ulaşması veya aşması durumunda ilgili sermaye piyasası aracındaki işlem geçici olarak bir emir altına alınır ve tahsilat aşamasına aktarılır. Bu durumda fiyatlar ilgili sermaye piyasası aracının standart fiyatlama yöntemi kullanılarak belirlenir. Tek fiyatlama yöntemine ilişkin işlemler tamamlandıktan sonra ilgili sermaye piyasası aracının alım satımı seansın sürekli alım satım ayağına aktarılarak çoklu fiyatlama yöntemiyle alım satıma devam edilir.
Devre kesici taban fiyatı, ilgili hisse senedi için nihai birim fiyat veya taban fiyat yöntemi ile belirlenen fiyattır. Devre kesici uygulamaları, farklı pazarlar için farklı yüzde değişim kriterleri ve farklı DC oturum süreleri kullanır.
Devre Kesici Neden Uygulanmaktadır?
Borsa devre kesici uygulaması nedir, noktasına bakıldığında borsa devre kesici uygulaması belirli faktörlere bağlıdır. Devre kesici baz fiyatı, bir önceki birim fiyat formülüne (açılış seansı, tek açılış, devre kesici seansında oluşan fiyat) veya ilgili hisse senedinin taban fiyatına göre belirlenen fiyattır. En son birim fiyat yöntemine dayalı nihai fiyat veya standart fiyat, devre kesici referans fiyatı olacaktır. Bir “devre kesici” uygulaması, piyasada alışılageldiği üzere farklı tetikleme oranları ve farklı süreler kullanabilir. (Ancak, şu anda tetikleme oranı ve süresi tüm paylaşımlar için aynıdır.)
İşlem tetikleme fiyatına eşit bir fiyat aralığına kadar devam eder, ancak bu fiyat aralığının üzerindeki işlemleri dolduran emirler iptal edilir, tetikleme fiyatının üzerinde ticarete izin verilmez ve bir devre kesici tetiklenir. Söz konusu emir bir önceki fiyat seviyesinde işlem görürse, kalan emir iptal edilir. Devre kesici devreye girdiğinde, ilgili sırayla sipariş giriş aşamaları başlar. Bu aşama teorik fiyat ve işlem tutarı ile açılış/kapanış fiyatı ve birim fiyat seansını gösterir.
Siparişi aldıktan sonra eşleştirme işlemine başlanır. Emirler toplanıp eşleştirildikten sonra kuyrukta standart işlemler devam eder. Devre kesicinin çalışması, tercih edilen pazarları bozmaz ve söz konusu olan yatırım aracı ile ilgili işlemleri haklı çıkarmaz.
BIST devre kesici sistemi, yatırımcı sermayesinin güvenliği açısından bir sigorta ağı olarak görülebilir. Bu nedenle, hisse senedi fiyatlarında keskin bir artış olması durumunda, yatırımcıların makul bir karar vermelerini sağlamak için ticarete bir süre ara verilmeli ve ardından devam eden normal müzayede prosedürleriyle alım satıma devam edilmelidir.
Borsa koruması, yatırımcı sermayesinin korunmasına yardımcı olur. Bu, piyasayı daha aktif tutar ve yatırımcılara güvenli bir şekilde alım satım yapma fırsatı verir. Dolayısıyla borsa söz konusu olduğunda, borsa kırıcıları harika bir yatırım yapısıdır. Bu, belirli fiyat limitleri aşıldığında yatırımcılar için adeta bir güven uygulamaları oluşturur. Bu güven uygulamaları bir sigorta sistemi olarak düşünülebilir.
Endekse Bağlı Devre Kesici Uygulaması
Borsada devre kesici ne anlama gelir sorusu ile birlikte endekse bağlı devre kesici uygulaması da önemli olmaktadır. Endekse bağlı olan devre kesici uygulaması İstanbul Menkul Kıymetler ve Borsa Komisyonu’nun Ağustos 2020’de aldığı kararla özellikle olası spekülatif saldırılara karşı önlem olarak hayata geçirilen hisse senedi bazlı ek bir kuraldır. Günün kapanışından önceki gün BİST 100 Endeksi’nin ilk periyodda %5’ten, ikinci periyotta ise %7’den fazla düşmesi durumunda, Endeks Koruma Programı devreye girecek ve hisse senedindeki tüm hisseler piyasa düşecek. Vadeli işlem ve opsiyon piyasasında (VİOP) hisse senedi, hisse senedi endeksi ve borçlanma senetleri hisse senedi repo piyasasında sözleşmeye sahip olunmalıdır. Borsa İstanbul’da endeksli devre kesici başvurusunda bulunursanız Borsa İstanbul’un tüm hisse senetleri, gayrimenkul fonları, girişim sermayesi fonları ve gayrimenkul tapu işlemleri 20 dakika süreyle geçici olarak durdurulacaktır. 20 dakikalık bir duraklamanın ardından, sürekli müzayedede işlem gören araçlara 5 dakikalık sabit fiyatlı emir verme işlemi uygulanmakta, ardından eşleştirme yapılarak işlem fiyatı 5 dakika içinde belirlenip duyurulmaktadır.