Çalışanlarda Motivasyon Azalması

Kişilerin büyük çoğunluğu başlangıçta işlerine motive olmuş şekilde başlarlar. Fakat, çoğu zaman, düşüncesizlik ve ihmal sonucu, kısa sürede motivasyon azalması başlayabilir. Motivasyon azalması nın çeşitli safhaları vardır. Bunlar ŞAŞKINLIK, HİDDETLENME, BİLİNÇ ALTI ÜMİTLENME, HAYAL KIRIKLIĞI ve İŞBİRLİĞİ YAPMAMA ve SONUÇ safhalarıdır.

Motivasyon azalması süreci çeşitli nedenlerle başlayabilir. Bunlardan en çok rastlananlardan birkaçı :

A. Çalışanın pozisyonuna giren ve başarısını etkileyen belirli görev, sorumluluk ve yetkilerine bir nezaretçi veya bir başka kişinin müdahalede bulunması.
B. Psikolojik ve davranışlar açısından yeterli destek görmemek.
C. Gecikme ve hatalara sebep olan yeterli bilgilerin verilmemiş olması.
D. Kişisel ihtiyaçların gizliliğine saygılı olmamak veya duyarlı bulunmamak.
E. Yapıcı uyarıların bulunmaması.
F. Başarıyı direkt olarak etkileyen nezaretçi ve kişilerin tutarsız davranışlarıdır.

Çalışanı küçümsenmiş duruma düşüren ve bunun sonucunda güvenlik, saygınlık, ilerleme ve gelişme inanç ve duygularını zayıflatan bu gibi davranışlar motivasyon azalmasının safhalarını başlatabilir. Bu safhaların kendine özgü belirtileri vardır. Bunlar teşhis edilebilir ve önlenebilir.

Motivasyon Azalma Aşamaları

Motivasyon Azalması Birinci Aşama : Şaşkınlık

Motivasyon azalması süreci başladığında çalışanın verimlilik düzeyi hafifçe düşer. Ancak, daha belirgin göstergeler ruhsal bir takım gerilimlerin ortaya çıkmasıdır. Bu belirtiler fikri bir jimnastiğin sonucudur. Genellikle çalışan kendi kendisine şu soruları yöneltmektedir: «Ne oluyoruz? Acaba sebep ben miyim, amirim mi, yoksa işim mi?».

Bu soruları yanıtlamak ihtiyacı alınan karışık mesaj veya karışık algılamalardan ileri gelmektedir. Çalışanın arzuladığı algılanma ile gerçekte karşılaştığı algılanma uyumlu değildir. Karışık mesajları belirginleştirmek için yaptığı çabalar dikkatini sorumlu olduğu işten saptırarak verimliliğini düşürecektir.

Bu durumu açıklamak için bir örnek geliştirmekte yarar olacaktır.
Bay X bir müdür, Bayan Y ise ona bağlı yeni bir amirdir. Bay X Bayan Y’den yeni servisindeki işlerin yapılış tarzını inceleyerek yapılmasında yarar gördüğü değişikliklere ilişkin bir rapor hazırlamasını ister. Hazırlanan raporu beğenen Bay X uygulamaya geçmesi için Bayan Y’ye talimat verir. Ancak bir kaç gün sonra Bayan Y memurlarını bilgi vermek üzere topladığında sözkonusu açıklamanın kendilerine yapılmış olduğunu söylerler:
Bayan Y’nin ilk tepkisi «Bu ne demek, değişiklik programını uygulama sorumluluğunun bana verildiğini sanmıştım. Acaba benden ne yapmam istenmişti?» şeklinde düşünmek olur.

Bu safhada çalışan kişi henüz işbirlikçi durumunu korumaktadır. Ancak şaşkınlığı bastırmak için harcanan çaba ruhsal gerilimi arttırır.

Bay X müdahalesinin farkında değildir veya iyi niyetle yapmıştır. Fakat ne olursa olsun, problem hakkında Bayan Y ile konuşmalı ve onu görevlendirdiği işe müdahale etmemelidir.
Bu aşamada Bayan Y’de X’le görüşüp, sorumluluğu tekrar üzerine alarak sorunu çözümleyebilir. Aksi halde ikinci safha başlayacaktır.

Motivasyon Azalması İkinci Aşama : Hiddet

Örnek olaya dönerek Bay X’in müdahaleden vazgeçmeyip Bayan Y’nin dışarıda olduğu bir sırada raporda yapılması öngörülen servisin yerleşme düzenindeki değişikliği kendine göre gerçekleştirdiğini ve Y’nin planladığına uymamasına rağmen döndüğünde kendisine «Nasıl buldunuz servisin düzenini, iyi değil mi?» dediğini düşünelim.

Çalışan, durumun düzelmediğini gördüğü takdirde olayları kontrol edemediği için hiddetlenecektir. Hiddet amire yönelmektedir. Bu davranışın anlamı şudur «incinmiş durumdayım ve olayı olduğu gibi kabul edemem». Bu arada kendisini kabul ettirebilmek üzere çabalarını arttırırken ruhsal gelirimi de çoğalacaktır. Bu safhada çalışanın mantığı, yüksek verim ve hiddetini gören amirin durumunu farkedip düzelteceği beklenti” sindedir. Herşeye rağmen nazik olmaya gayret sarfetmekte ancak yeni büro düzeninden dolayı işini biraz gecikerek bitirebilmektedir.

X durumu farkedip sorsa problemi çözümlemek ve tekrar sorumluluk alanlarını belirlemek mümkündür. Ancak X huzursuzluk belirtilerini dikkate almadan Y’ye müdahalelerine devam ettiği takdirde üçüncü safha başlayacaktır.

Motivasyon Azalması Üçüncü Aşama: Bilinçaltı Ümitlenme

Bay X, Bayan Y’nin projelerine müdahale etmeye devam ettiği takdirde, Bayan Y’de yeni gelişmeler olabilir. Y muhtemelen X’e faaliyetleri hakkında bilgi vermeyi durduracak, kendisine birşey sorulduğunda cevap verecek fakat yalnız sorulanla yetinecektir. İş arkadaşlarıyla dostça ilişkilerini sürdürecek ancak X yakına gelince izin isteyerek uzaklaşacaktır. Atmosfer genellikle sakin, işin kalitesi hala düzgündür. Bu safha haberleşmenin düzensiz oluşu ile tanımlanabilir.

X durumu düzeltmek istediği takdirde Y ile konuşmak üzere birçok fırsatları değerlendirebilir. En uygun Y’nin sakin olduğu bir zamanı kollamak ve konuyu açmaktır. Her iki tarafın duruma katkıları belirlenip karşılıklı sorumlulukları yeniden düzenlenebilir. Ancak, Bay X hala bir problemin mevcut olduğunu farketmeyecek olursa motivasyon azalması süreci devam eder.

Motivasyon Azalması Dördüncü Aşama : Hayal Kırıklığı

Bayan Y teslim olmuş durumdadır. Eskisi kadar başarılı olamamaktadır. İşine gecikmeye başlar ve işten çıkış saatinde hemen çıkar. Kendisine verilenin ötesine gitmediği gibi insiyatifi de kaybolmuş durumdadır. Verim asgari düzeye düşmüştür.

Bilinçaltı birşeyler yapma arzusu mevcut olmasına rağmen «Bu kadar çalışmazsam belki X farkına varır» şeklinde dikkati çekmeye çalışmak bu safhanın belirgin bir işaretidir.

Motivasyon azalmasında en çok etkilenen değerler güvenlik ve saygınlık duygularıdır. Bayan Y’nin çevresi ile daha dostça geçinme çabalan bu duyguların sonucudur. Çünkü iş arkadaşlarının kendisini eskisi gibi kabul etmeleri, kendine göre saygınlık ve otoritesinin devam ettiğinin işaretleridir. Bunlar ise beklentileri, ihtiyaçlarıdır.

Herşeye rağmen çok gecikilmiş değildir. Bu noktada karşı karşıya gelip görüşmek şarttır. X Bayan Y’yi çağırarak gördüklerini kendisine söylemelidir. Bunu yapmazsa beşinci safhaya geçilir.

Motivasyon Azalması Beşinci Aşama : İşbirliği Yapmama

Kendi görev tarifine dahil olmamasına rağmen olumlu koşullarda itirazsız yapılabilecek bir işe örneğin Bayan X’in işi çok birikmiş bir memura yardım teklifine Bayan Y şiddetle karşı koyar. «Bana bakın bay X ben… işlerden sorumluyum ama bu işten değil. Bu memurun işidir.»

Bir çalışanın «Bu benim işim değil» sözü ve davranışları son safhanın en belirgin işaretidir. Bu noktada çalışan pozisyonunun gerektirdiği sorumlulukların yeniden bir tarifini yapmaktadır. «Bekle ve gör» iyimserliğinin yerini «Bana ne» aldığında faaliyet azalır. Bu artık çalışanın işi değil kendisini kurtarmak için yaptığı bir mücadeledir.

Bu davranışa karşı ters bir tutumun riskleri fazladır. Çalışan bilinçaltında amirinin açık kalplilikle daha sağlam bir durumun yaratılmasında harekete geçeceğini ummaktadır.

Motivasyon Azalması Altıncı Aşama : Sonuç

Motivasyonun azalmasına ilişkin bu safha iki alternatif ile karakterize olmaktadır. Ya işi terketmek veya işi günde sekiz saati dolduran bir angarya olarak kabul etmek. Bu noktada durumun düzeltilmesi artık amirin kontrolü dışına çıkmıştır. Amir emrinde çalışanlara devamlı olarak duyarsızsa büyük bir ihtimalle bu bir grup davranışına da dönüşebilir.