İçindekiler
ÜFE ile TÜFE arasındaki fark sık sorulan ve merak edilen konulardan birisidir. Özellikle son zamanlarda ülkemizdeki ekonomik durum sebebiyle pek çok kişi ekonomi ve iktisat alanlarındaki terimlere ilgi duyuyor. Ülkemizde ekonomiyle ilgilenen herkesin şöyle ya da böyle duymuş olduğu terimler arasında ÜFE ve TÜFE kavramları da yer alıyor. Özellikle ÜFE ve TÜFE arasındaki farkın açıklığı da son zamanlarda pek çok kişinin ilgisini çekmekte ve bu kavramlar ile ilgili yeni soruları da gündeme getirmekte. Peki, ÜFE ve TÜFE nedir? Bu iki kavram arasındaki farklar nelerdir? Bu yazımızda bu sorulara bir yanıt vermeye çalışacağız. Eğer siz de bu kavramlar hakkında aklınızdaki soru işaretlerini gidermek istiyorsanız yazımızı okumaya devam edebilirsiniz.
ÜFE Nedir?
Yurt İçin Üretici Fiyat Endeksi olarak da bilinen ve zaman zaman Yİ-ÜFE olarak da yazılan ÜFE, ülke ekonomisinde üretimi yapılıp yurt içinde satışa sürülen ürünlerin üretici fiyatlarını zaman içerisinde karşılaştırıp fiyat değişimlerini tespit eden bir endekstir. Kısacası, ürünlerin üretici fiyatlarının değişimini gözler önüne sermektedir.
TÜFE Nedir?
Tüketici Fiyat Endeksi olarak bilinen ÜFE ise her bir hanenin tükettiği malların ve hizmetlerin fiyatlarının zaman içerisinde geçirdiği değişimi tespit eden endekstir. TÜFE endeksinde aydan aya gerçekleşen değişimler ölçülüp enflasyon oranı bu şekilde hesaplanmaktadır.
ÜFE ve TÜFE Arasındaki Fark Nedir?
Yine çok merak edilen konulardan birisi de bu iki kavram arasındaki en temel farktır. Aslında, kavramların açıklamalarına baktığınızda aradaki farkı kolaylıkla görmeniz mümkündür. Fakat, aradaki bazı belli başlı farklar yine de açıklama gerektirebilir. Bu noktada, iki endeks arasındaki en temel farkın ÜFE’de en önemli paya sahip olan etmenin üreticilerin yaptığı üretim olduğu, TÜFE’de ise tüketim amaçlı yurtiçinde mal ve hizmet alımının etkili olduğunu belirtmekte fayda vardır. Kısacası, ÜFE üretim ile alakalı iken TÜFE tüketim ile alakalıdır. Her ne kadar iki endeks birbirini belli konularda destekliyor ve ekonomiyle ilgili bir konuda iki endeksi de bir arada kullanmak gerekiyorsa da aralarındaki bu büyük farkı bilmek önemlidir.
Bunun yanında, ÜFE söz konusu olduğunda endekse dahil edilen mallar tamamen sanayi ürünleridir. Kısacası, tarımsal ürünler ya da çeşitli hizmetler ÜFE kapsamına girmez ve endeksi etkilemez. TÜFE ise hane halkının yaptığı harcamaları türü fark etmeksizin endekse dahil etmektedir. Bir diğer fark ise ÜFE’de KDV ve ÖTV gibi dolaylı vergiler dahil fiyatları peşin olarak dikkate alıyorken TÜFE’de hane halkının ürünleri ya da hizmetleri ne kadar ücretle aldıklarının hesaba katılmasıdır. ÜFE bu noktada bir ürünün vergiler dahil peşin satış fiyatını endekse katarken TÜFE hane halkının o ürüne ne kadar ücret üzerinden ulaştığını hesaplamaktadır. Bu fark da yine iki endeks arasındaki en temel farklar arasındadır.
ÜFE ile TÜFE arasındaki en büyük farklardan birisi de derlenme ortamıdır. ÜFE, internet üzerinden her ayın 5, 15 ve 25. günlerinde sanayi kapsamındaki maddeler için derlenir. Petrol, doğal gaz, elektrik ve benzeri üretimler ise bir ay gecikmeli olarak ÜFE endeksinde derlenir. TÜFE’nin veri derlemesi ise ÜFE’nin aksine alanda gerçekleştirilir. Seçilen ürünler ve çeşitli hizmetlerin fiyatları alana gidilerek haftada bir kez, diğer ürünlerin fiyatları ise iki ayda bir gözden geçirilerek TÜFE derlemesi gerçekleştirilir. Mücevher, sigara, altın ve mazot fiyatları ise günlük olarak TÜFE’ye dahil edilmektedir. TÜFE’de genellikle ayın 1’i ile 24’ü arasındaki fiyatlar hesaplamalara dahil edilir.
ÜFE ve TÜFE arasında yukarıda kısaca değindiğimiz bir konu ise iki endeksin derlediği ürünlerin menşei ile alakalıdır. ÜFE, sadece yurt içindeki üreticiler tarafından üretilen ürünlerin fiyatları üzerinden bir derleme yaparken, TÜFE bir hanenin tükettiği tüm ürünlerin fiyatları üzerinden derleme yapmaktadır. Yani, ÜFE’de sadece yerli üretim ürünler dikkate alınırken TÜFE’de ithal edilen ürünler ve hizmetler de söz konusudur. Bu noktada, ithal ürünlerin fiyatları ile ilgili herhangi bir derleme ÜFE’de söz konusu değildir. Yani, ÜFE ve TÜFE arasında karşılaştırma yaparken bu durumu göz önünde bulundurmak da gereklidir. ÜFE ile TÜFE arasındaki belki de en büyük farkın bu olduğunu söylememiz mümkündür.
Yine yukarıda belirttiğimiz gibi TÜFE direkt olarak hane halkının eline geçen ya da elinden çıkan ücretler ile ilgilenir. Örneğin, ATM ücretleri ve benzeri bankacılık hizmetleri dahil olmak üzere birçok sigorta hizmeti TÜFE’ye dahildir. Ancak bu hizmetlerin hiçbirine faiz oranları dahil edilmez. Yani, kişinin kullandığı bankacılık hizmetleri sonucunda uygulanan faiz oranları TÜFE üzerinde etkili değildir. Bu noktada, TÜFE endeksi üzerinden bir derleme yapıldığında sadece kullanılan bankacılık hizmetlerinin ücretlerinin dikkate alınacağını, söz konusu olan faiz oranlarının buna dahil edilmeyeceğini belirtebiliriz. ÜFE ise bankacılık hizmeti gibi bir veriyi barındırmaz, zira bu endeks tamamen üretilen ürünler ile alakalı olup ürünlerin peşin fiyatı ve vergiler dahil edilerek hesaplanır.
ÜFE ve TÜFE Birbirini Nasıl Etkiler?
Yerli üreticinin tüketiciye sunduğu mal ve tüketicinin malı hangi fiyattan aldığı aslında birbiriyle fazlasıyla ilişkili kavramlardır. ÜFE, yerli üretici tarafından üretilen malların ÖTV ve KDV dahil peşin fiyatının derlendiği çevrim içi bir endekstir; TÜFE ise hane halkının satın aldığı ürün ve hizmetlerin fiyatının bir alan çalışması dahilinde derlendiği endekstir. Bu iki endeks üretilen malın hangi fiyattan piyasaya sürüldüğü ve tüketicinin eline hangi fiyattan ulaştığını görmek için çok iyi bir kaynaktır. Dolayısıyla; ÜFE için TÜFE’ye öncü bir gösterge olduğunu söyleyebiliriz. Üreticilerin enflasyon ile karşı karşıya kalması üretim maliyetinde artışa sebep olacağından ötürü bu durum perakendeci ve tüketicilerin de hizmetleri ve ürünleri daha pahalıdan alacağı anlamına gelir. Aynı zamanda, ÜFE tüketici talebinden etkilenmediği için son piyasa ölçüsü olarak da kullanılmaktadır. Görülebileceği üzere ÜFE’de gerçekleşen bir artış TÜFE üzerinde de etkili olacaktır. Bunun yanı sıra ÜFE’ye bakarak TÜFE üzerinde gerçekleşecek değişimi saptamak da bir seviyeye kadar mümkündür. Elbette, TÜFE’nin ithal edilen ürünleri de derlemesine katması ve tamamen yerli ürünlere bağlı olmaması da göz önünde bulundurulmalıdır.
Fiyat Endeksi Nasıl Hesaplanır?
Fiyat endeksi hesaplamak aslında kolay bir iştir. İlk olarak, belirli ürünler belirlemelisiniz; bu işi tek bir ürünle de yapabilirsiniz birden fazla ürünle de. Eğer tek ürünle yapıyorsanız o ürünün, birden fazla ürünle yapıyorsanız ürünlerin toplamının önceki yıllarda ne kadar tuttuğunu belirleyin. Ürünün ya da ürünlerin şu anda tuttuğu fiyatı önceki yıllarda tuttuğu fiyata bölün ve 100 ile çarpın. Hesabını yaptığınız endekse Yaptığınız bağlı olarak vergileri de eklemeniz gerekecektir.